Αντωνυμίες

Αντωνυμίες λέγονται οι κλιτές λέξεις που χρησιμοποιούνται στο λόγο κυρίως αντί ονομάτων (ουσιαστικά, επίθετα).

Χωρίζονται σε εννέα είδη: α) προσωπικές, β) δεικτικές, γ) οριστικές ή επαναληπτικές, δ) κτητικές, ε) αυτοπαθητικές, στ) αλληλοπαθητικές, ζ) ερωτηματικές, η) αόριστες, θ) αναφορικές.

Προσωπικές Αντωνυμίες

α' πρόσωπο: ἐγὼ

β' πρόσωπο: σὺ

γ' πρόσωπο: εκείνο για το οποίο γίνεται λόγος:αὐτός, ἐκεῖνος κτλ

Ονομ.     ἐγώ            σύ               -

Γεν        ἐμοῦ, μου    σοῦ, σού    (οὗ)

Δοτ.       ἐμοί, μοι     σοί, σοι       οἷ, οί

Αιτ.        ἐμέ, με       σέ, σε         (ἕ)

             ἡμεῖς          ὑμεῖς         (σφεῖς)

             ἡμῶν         ὑμῶν         (σφῶν)

             ἡμῖν           ὑμῖν          (σφίσιν)

             ἡμᾶς          ὑμᾶς          (σφᾶς)

Δεικτικές Αντωνυμίες

οὗτος-αὕτη-τοῦτο

ἐκεῖνος-ἐκείνη-ἐκεῖνο 

ὅδε-ἥδε-τόδε

τοιόσδε-τοιάδε-τοιόνδε ή τοιοῦτος-τοιαύτη-τοιοῦτον

τοισόσδε-τοσήδε-τοσόνδε ή τοσοῦτος-τοσαύτη-τοσοῦτον

τηλικόσδε-τηλικήδε-τηλικόνδε ή τηλικοῦτος-τηλικαύτη-τηλικοῦτον

οὗτος-ἅυτη-τοῦτο

Ονομ.   οὗτος      αὕτη        τοῦτο            οὗτοι        αὗται       ταῦτα

Γεν.     τούτου    ταύτης     τούτου          τούτων     τούτων    τούτων

Δοτ.     τούτῳ     ταύτῃ       τούτῳ           τούτοις     ταύταις    τούτοις

Αιτ.      τοῦτον    ταύτην     τοῦτο            τούτους    ταύτας     ταῦτα

Κλητ.   οὗτος       αὕτη          -                    -             -             - 

ὅδε-ἥδε-τόδε

Ονομ.   ὅδε      ἥδε    τόδε                      οἵδε          αἵδε          τάδε

Γεν.     τοῦδε   τῆδε   τοῦδε                    τῶνδε       τῶνδε       τῶνδε

Δοτ.     τῷδε    τῇδε   τῷδε                     τοῖσδε       ταῖσδε      τοῖσδε

Αιτ.      τόνδε  τήνδε  τόδε                     τούσδε      τάσδε        τάδε

ἐκεῖνος-ἐκείνη-ἐκεῖνο:(κλίνεται ως τρικατάληκτο επίθετο της β' κλίσης σε -ος-ης-ον αλλά χωρίς το τελικό ''ν'' στο ουδέτερο).

τοιόσδε-τοιάδε-τοιόνδε, τοσόσδε-τοσήδε-τοσόνδε και τηλικόσδε-τηλικήδε-τηλικόνδε:κλίνονται μόνο κατά το πρώτο μέρος τους, με το μόριο δε αμετάβλητο.

τοιοῦτος-τοιαύτη-τοιοῦτον,τοσοῦτος-τοσαύτη-τοσοῦτο, τηλικοῦτος-τηλικαύτη-τηλικοῦτο:κλίνονται μόνο κατά το δεύτερο μέρος τους. Τα πρώτα συνθετικά των αντωνυμιών προέρχονται από τις αρχαιότερες αντωνυμίες τοῖος,τόσος,τηλίκος.

Οριστική ή επαναληπτική αντωνυμία

Οριστική είναι η αντωνυμία αὐτός-αὐτή-αὐτό (σε όλες τις πτώσεις), όταν χρησιμεύει για να ορίσει κάτι, να το ξεχωρίσει από τα άλλα.

Επαναληπτική είναι η αντωνυμία αὐτός-αὐτή-αὐτό (στις πλάγιες πτώσεις), όταν χρησιμεύει για να επαναλάβει κάτι που γι'αυτό έγινε λόγος πρωτύτερα. 

Οι αντωνυμίες κλίνονται όπως τα τρικατάληκτα επίθετα της β' κλίσης σε ος-ης-ον αλλά χωρίς το τελικό ν στο ουδέτερο. 

Κτητικές Αντωνυμίες

Οι κτητικές αντωνυμίες έχουν τρία πρόσωπα, όπως και οι προσωπικές.

Σχηματίζονται από τα θέματα των αντίστοιχων προσωπικών αντωνυμιών με την προσθήκη των καταλήξεων -ος-ης-ον

Για έναν κτήτορα:                α' πρόσωπο: ἐμός-ἐμή-ἐμόν

                                         β' πρόσωπο: σός-σής-σόν

                                         γ' πρόσωπο: ἑός-ἑή-ἑόν

Για πολλούς κτήτορες:         α' πρόσωπο: ἡμέτερος-ἡμετέρα-ἡμέτερον

                                         β' πρὀσωπο: ὑμέτερος-ὑμετέρα-ὑμέτερον

                                         γ' πρόσωπο: σφέτερος-σφετέρα-σφέτερον

Αυτοπαθητικές Αντωνυμίες

Οι αυτοπαθητικές αντωνυμίες φανερώνουν ότι το ίδιο υποκείμενο ενεργεί και συγχρόνως παθαίνει. Έχουν τρία πρόσωπα και σχηματίζουν μόνο τις πλάγιες πτώσεις.

α'πρόσωπο, αρσενικό και θηλυκό

Γεν. ἐμαυτοῦ    ἐμαυτῆς            ἡμῶν αὐτῶν       ἡμῶν αύτῶν

Δοτ. ἐμαυτῷ     ἐμαυτῇ             ἡμῖν αὐτοῖς         ἡμῖν αύταῖς

Αιτ.  ἐμαυτόν    ἐμαυτήν           ἡμᾶς αὐτούς       ἡμᾶς αύτάς

β' πρόσωπο, αρσενικό και θηλυκό

Γεν. σεαυτοῦ   σεαυτῆς             ὑμῶν αὐτῶν      ὑμῶν αὐτῶν

Δοτ. σεαυτῷ   σεαυτῇ               ὑμῖν αὐτοῖς        ὑμῖν αὐταῖς

Αιτ. σεαυτόν   σεαυτήν             ὑμᾶς αὐτοῦς      ὑμᾶς αὐτάς

γ' πρόσωπο, αρσενικό, θηλυκό και ουδέτερο

Γεν. ἑαυτοῦ                ἑαυτῆς                   -           

Δοτ. ἐαυτῷ                ἑαυτῇ                     -       

Αιτ.  ἑαυτόν               ἑαυτήν               ἑαυτό   

ἑαυτῶν ή σφῶν αὐτῶν        ἑαυτῶν ή σφῶν αὐτών         -

ἑαυτοῖς ή σφίσιν αὐτοῖς       ἑαυταῖς ή σφίσιν αὐταῖς        -

ἑαυτούς ή σφᾶς αὐτούς       ἑαυτάς ή σφᾶς αὐτάς          έαυτά

Αλληλοπαθητική Αντωνυμία

Αλληλοπαθητική αντωνυμία φανερώνει ότι δύο ή περισσότερα πρόσωπα ενεργούν και παθαίνουν αμοιβαίως. Σχηματίζει δυϊκό και πληθυντικό αριθμό στις πλάγιες πτώσεις.

δυϊκός αριθμός και για τα τρία γένη                      πληθυντικός αριθμός, αρσενικό, θηλυκό, ουδέτερο

Γεν.  ἀλλήλοιν                               ἀλλήλων         ἀλλήλων         ἀλλήλων  

Δοτ.  ἀλλήλοιν                              ἀλλήλοις         ἀλλήλαις         ἀλλήλοις

Αιτ.   ἀλλήλω                                ἀλλήλους        ἀλλήλας          ἄλληλα

Ερωτηματικές Αντωνυμίες

τίς(αρσ. θηλ.) τί (ουδ.)

πότερος-ποτέρα-πότερον

πόσος-πόση-πόσον

ποῖος-ποία-ποῖον

πηλίκος-πηλίκη-πηλίκον

ποδαπός-ποδαπή-ποδαπόν

πόστος-πόστη-πόστον

ποσταῖος-ποσταία-ποσταῖον

Εκτός από την αντωνυμία τίς, όλες οι υπόλοιπες κλίνονται όπως τα τρικατάληκτα επίθετα της β' κλίσης σε ος-ης-ον και ος-α-ον

αρσενικό, θηλυκό                                                    ουδέτερο

Ονομ. τίς                τίνες                  τί                  τίνα

Γεν.   τίνος ή τοῦ    τίνων                 τίνος τοῦ        τίνων

Δοτ.  τίνι ή τῷ        τίσιν(ν)               τίνι ή τῷ        τίσι(ν)

Αιτ.   τίνα               τίνας                  τί                  τίνα

Αόριστες Αντωνυμίες

τίς (αρσ.θηλ.) τί (ουδ)

ὁ δεῖνα, ἡ δεῖνα, τό δεῖνα

ἔνιοι, ἔνιαι, ἔνια

Ονομ.   τίς             τί                             τινές                 τινά ή ἄττα

Γεν.   τινός            τινός ή τοῦ                τινῶν                 τινῶν

Δοτ.   τινί              τινί τῳ                      τισί(ν)                τισί(ν)

Αιτ.   τινά              τί                             τινάς                  τινά ή ἄττα

Ονομ.  ὁ/ ἡ/ τό δεῖνα                    οἱ/ αἱ δεῖνες

Γεν.    τοῦ/τῆς/τοῦ δεῖνος               τῶν δείνων

Δοτ.   τῷ/τῇ/τῷ δεῖνι                     τοῖς/ταἰς δεῖσι

Αιτ.    τόν/τήν/τό δεῖνα                 τούς/τάς δεῖνας

Η αντωνυμία ἔνιοι, ἔνιαι, ἔνια βρίσκεται μόνο στον πληθυντικό αριθμό και κλίνεται ως τρικατάληκτο επίθετο της β'κλίσης.

Στις αόριστες αντωνυμίες ανήκουν και τα ακόλουθα επίθετα που λέγονται και επιμεριστικές αντωνυμίες, γιατί σημαίνουν επιμερισμό από ένα σύνολο δύο ή περισσότερων ουσιαστικών: 

πᾶς-πᾶσα-πᾶν

ἕκαστος-ἕκάστη-ἕκαστον

ἄλλος-ἄλλη-ἄλλο

οὐδείς-οὐδεμία-οὐδέν, μηδείς-μηδεμία-μηδέν

ἑκάτερος-ἑκατέρα-ἑκάτερον

ἀμφότεροι-ἀμφότεραι-ἀμφότερα

ἕτερος-ἑτέρα-ἑτερον

οὐδέτερος-οὐδετέρα-οὐδέτερον

ποσός-ποσή-ποσόν

ποιός-ποιά-ποιόν

ἀλλοδαπός-άλλοδαπή-ἀλλοδαπόν

Ονομ. οὐδείς      οὐδεμία     οὐδέν                   οὐδένες

Γεν.   οὐδενός    οὐδεμιᾶς    οὐδενός               οὐδένων

Δοτ.   οὐδενί      οὐδεμιᾷ     οὐδενί                  οὐδέσι(ν)

Αιτ.   οὐδένα      οὐδεμίαν   οὐδέν                   οὐδένας

Η αντωνυμία ἄλλος-ἄλλη-ἄλλο κλίνεται ως τρικατάληκτο επίθετο της β' κλίσης σε -ος -ης -ον, αλλά χωρίς το τελικό ''ν'' στο ουδέτερο.

Η αντωνυμία ἀμφότεροι-ἀμφότεραι-αμφότερα κλίνεται ως τρικατάληκτο επίθετο της β' κλίσης.

Οι λοιπές αντωνυμίες ἕκαστος, ἐκάτερος, ἕτερος, οὐδέτερος, μηδέτερος, ποσός, ποιός, ἀλλοδαπός κλίνονται ως τρικατάληκτα επίθετα σε -ος -ης -ον ή -ος -α -ον

Αναφορικές Αντωνυμίες

ὅς-ἥ-ὅ

ὅσπερ-ἥπερ-ὅπερ

ὅστις-ἥτις-ὅ,τι

ὁπότερος-ὁποτέρα-ὁπότερον

ὅσος-ὅση-ὅσον

ὁπόσος-ὁπόση-ὁπόσον

οἷος-οἵα-οἷον

ὁποῖος-ὁποία-ὁποῖον

ἡλίκος- ἡλίκη-ἡλίκον

ὁπηλίκος-ὁπηλίκη-ὁπηλίκον

ὁποδαπός-ὁποδαπή-ὁποδαπόν

Ονομ.  ὅς        ἥ         ὅ                                 ὅσπερ     ἥπερ        ὅπερ  

Γεν.    οὗ        ἧς       οὗ                                οὗπερ      ἧσπερ     οὗπερ

Δοτ.    ᾦ         ᾖ         ᾦ                                 ᾦπερ      ᾖπερ        ᾦπερ

Αιτ.     ὅν        ἥν       ὅ                                 ὅνπερ     ἥνπερ      ὅπερ

         οἵ          αἵ        ἅ                                 οἵπερ      αἵπερ         ἄπερ

         ὧν        ὧν       ὧν                              ὧνπερ     ὧνπερ       ὧνπερ

         οἷς        αἷς       οἷς                              οἷσπερ     αἷσπερ      οἷσπερ

        οὕς        ἅς        ἄ                                οὕσπερ    ἄσπερ        ἄπερ     

ὅστις                  ἥτις          ὅ,τι                       οἵτινες     αἵτινες      ἄτινα ή ἅττα
οὗτινος ή ὅτου    ἧστινος     οὗτινος ή ὅτου       ὧντινων   ὧντινων    ὧντινων

ὧτινι ή ὅτῳ         ἧτινι         ὧτινι ή ὅτῳ            οἵστισι(ν) αἷστισι(ν)   οἷστισι(ν)

ὅντινα                ἥντινα      ὅ,τι                       οὕστινας  ἅστινας      ἅτινα ή ἅττα

Οι υπόλοιπες αναφορικές αντωνυμίες κλίνονται ως τρικατάληκτα επίθετα της β' κλίσης.